Tên chuyên đề:
MỘT SỐ CÁCH THỨC HỌC LỊCH SỬ GIÚP HỌC SINH NHỚ LÂU
I. ĐẶT VẤN ĐỀ
“Dân ta phải biết sử ta,
Cho tường gốc tích nước nhà Việt Nam”.
(Hồ Chí Minh - Lịch sử Việt Nam)
Lịch sử là một môn học giúp chúng ta hiểu rõ về nguồn cội, là gốc rễ của một dân tộc. Học lịch sử để hiểu về những đóng góp, hi sinh mà ông cha ta đã phải trải qua để xây dựng đất nước được như ngày hôm nay. Dân tộc Việt Nam ta có một nền văn hiến lâu đời và đáng tự hào. Thế hệ thanh niên, học sinh trong thời đại mới, phải có nhiệm vụ tìm hiểu quá trình dựng nước và giữ nước đầy oai hùng của ông cha. Từ đó rèn luyện tri thức, phấn đấu trở thành công dân tốt, đóng góp một phần nhỏ vào sự nghiệp phát triển đất nước, thừa kế tinh hoa dân tộc đúc kết từ hàng năm.
Việc giảng dạy bộ môn lịch sử với những kiến thức thiết thực, được xây dựng thành hệ thống khoa học, giúp cho học sinh học tập được dễ dàng. Tuy nhiên, do đặc thù môn lịch sử là nhiều sự kiện, ngày tháng, đòi hỏi một khối lượng lớn kiến thức, nên vô hình dung tạo tâm lý sợ học sử, ngại học sử trong học sinh. Thực ra, học lịch sử không bắt buộc phải thuộc lòng một cách máy móc mà cần phải có cách ghi nhớ thật khoa học để sau mỗi bài, lời giảng của thầy cô còn đọng lại trong tâm trí học sinh. Tuy nhiên, với học sinh thì việc học và phải nhớ những kiến thức lịch sử luôn được coi như một thử thách lớn.
Với mong muốn chia sẻ kinh nghiệm và thu hút ngày càng nhiều học sinh yêu thích lịch sử, chúng tôi xin đưa ra một vài cách ghi nhớ lịch sử mà bản thân đã đúc rút ra được.
II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
1. Cơ sở lí luận:
Xuất phát từ chức năng, nhiệm vụ, đặc trưng của bộ môn Lịch sử và yêu cầu đổi mới giáo dục, cũng như thực tiễn dạy học bộ môn, việc biên soạn sách giáo khoa (SGK) lịch sử THCS có nhiều đổi mới về nội dung và phương pháp. Nguyên nhân làm cho học sinh nhàm chán, vì yêu cầu của giáo viên bắt các em nhớ quá nhiều sự kiện, nhân vật lịch sử một cách máy móc, khô khan. Những con số lằng nhằng với hàng loạt sự kiện nhân vật lịch sử kiến cho bất kì học sinh nào cũng sợ học sử.
Việc học sinh chưa tích cực học môn lịch sử không phải do bản thân bộ môn lịch sử gây ra mà chính là do quan niệm một số phụ huynh và học sinh cho rằng môn lịch sử là môn phụ nên chưa dành thời gian nhiều để học. Bên cạnh đó giáo viên chưa đầu tư đổi mới phương pháp sao cho đáp ứng yêu cầu người học. Mặc dù đa số giáo viên cố gắng đổi mới phương pháp dạy học, song khi lên lớp giáo viên còn giảng lại nội dung trùng lặp trong SGK, chưa sử dụng phương pháp phù hợp với đặt trưng của bộ môn, như chưa khai thác triệt để phương tiện dạy học: bản đồ, tranh ảnh, tư liệu lịch sử, phim ảnh…Nhiều bài giáo viên ôm đồm kiến thức kiến học sinh ghi quá nhiều sự kiện làm học sinh phải nhớ khối lượng lớn kiến thức kiến các em không nhớ hết dẫn đến chán học lịch sử.
Trong dạy học lịch sử, đồ dùng trực quan là chỗ dựa để hiểu sâu về bản chất của các sự kiện lịch sử, là phương tiện rất có hiệu lực để hình thành các khái niệm lịch sử, giúp học sinh nắm vững các quy luật phát triển của xã hội. Tư liệu lịch sử có vai trò rất quan trọng trong việc giúp học sinh nhớ kĩ, hiểu sâu kiến thức lịch sử. Những hình ảnh các em thu nhận được bằng trực quan, cùng với việc giáo viên tạo biểu tưởng giúp các em hình thành khái niệm lịch sử. Hình ảnh phát huy khả năng quan sát, trí tưởng tượng, tư duy và ngôn ngữ của học sinh. Mỗi khi quan sát học sinh thích phán đoán, nhận xét, hình dung xem quá khứ lịch sử được phản ánh, minh họa như thế nào? Từ đó các em mới có suy nghĩ và tìm cách diễn đạt bằng lời nói chính xác, có hình ảnh rõ ràng, cụ thể về bức tranh xã hội đã qua.
Với những lí do nêu trên, tư liệu lịch sử góp phần to lớn nâng cao chất lượng dạy học lịch sử, gây hứng thú học tập cho học sinh, giúp học sinh nhớ kĩ, hiểu sâu những hình ảnh, những sự kiện, kiến thức lịch sử. Nó là chiếc “cầu nối” giữa hiện thực với quá khứ, khách quan với đời sống hiện tại.
2. Cơ sở thực tiễn:
Lịch sử thường gắn liền với các sự kiện, nhân vật lịch sử với thời gian và không gian cụ thể.. Vì vậy khi dạy lịch sử cho học sinh giáo viên không thể không dạy nhưng có quá nhiều sự kiện nhân vật mà học sinh phải ghi nhớ khi học điều đó dẫn đến học sinh ngán học lịch sử.
Xuất phát từ thực tế trên và qua kinh nghiệm nhiều năm giảng dạy bản thân tôi đã tìm được “Một số cách thức học lịch sử giúp học sinh nhớ lâu” ở trường trung học cơ sở nhằm gây hứng thú học tập giúp các em yêu thích học tập môn lịch sử hơn.
Phương pháp sử dụng và năng lực sư phạm của người giáo viên, đặc biệt là trình độ nhận thức của học sinh, vì đồ dùng trực quan được sử dụng tốt sẽ huy động được sự tham gia của nhiều giác quan, sẽ kết hợp được hai hệ thống tín hiệu trong quá trình nhận thức: “tai nghe – mắt thấy” tạo điều kiện cho học sinh dễ hiểu, nhớ lâu, phát huy ở học sinh năng lực chú ý, quan sát, niềm say mê, hứng thú đặc biệt là tính tích cực hoạt động độc lập. Ngược lại, nếu sử dụng không đúng thì dễ làm cho học sinh phân tán tư tưởng, không tập trung vào các dấu hiệu, nội dung chính, thậm chí hạn chế sự phát triển năng lực tư duy trừu tượng của học sinh.
Một số ít giáo viên coi nhẹ việc sử dụng đồ dùng trực quan nhằm tạo biểu tượng lịch sử trong bài dạy, hoặc minh họa một cách tẻ nhạt, cho học sinh xem qua loa, mang tính hình thức. Bên cạnh đó, giáo viên cần biết kết hợp hài hòa giữa nội dung bài học và hình ảnh cụ thể, để bài học diễn ra theo trình tự. Tuy nhiên tùy theo mỗi bài giáo viên có phương pháp dạy học sao cho phù hợp với nội dung bài học, gây được niềm say mê, hứng thú học tập, đặc biệt là tính tích cực hoạt động, tạo điều kiện cho học sinh dễ hiểu, nhớ lâu.
II. MỘT SỐ CÁCH THỨC HỌC LỊCH SỬ HIỆU QUẢ.
1. Một số cách cơ bản.
Trong lúc học nếu được có một số tranh ảnh tham khảo sẽ giúp chúng ta nhớ nó một cách lâu hơn và có thể liên tưởng nhanh hơn đến vấn đề đó.
Lúc học thuộc lòng phải học thuộc một cách có lôgic, trong sách giáo khoa thì thường được trình bày theo một trình tự thời gian nên vì vậy chúng ta sẽ học thuộc lòng tiêu đề của bài trước sau đó mới đi vào học cụ thể.
Lúc học cụ thể ta không phải cứ nhắc đi nhắc lại những điều mình mới đọc mà phải đọc hết tất cả các sự kiện nhiều lần để thần kinh có thể ghi nhớ tất cả một cách từ từ.
2. Tạo biểu tượng nhân vật lịch sử.
Ghi nhớ các nhân vật lịch sử, là lấy người để nói việc, việc nói người. Ví dụ: Khi nói về Hồ Chí Minh ta sẽ liên hệ đến bản “Tuyên ngôn độc lập” hoặc “Lời kêu gọi toàn quốc kháng chiến”. Hoặc như nói về chiến thắng Điện Biên Phủ ta nghĩ ngay đến Đại tướng Võ Nguyên Giáp.
3. Xem phim tài liệu.
Hãy xem những cuốn phim tài liệu về Chiến tranh ở Việt Nam, về Chiến dịch Điện Biên Phủ, về chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử…và nhiều cuốn phim tài liệu lịch sử khác. Đó cũng là một cách ghi nhớ lịch sử trực quan, sinh động.
Những thước phim sống động sẽ giúp tiếp thu kiến thức lịch sử một cách nhẹ nhàng hơn, với ấn tượng mạnh hơn mà không hề cảm thấy khô khan như tiếp thu trên trang sách.
Tương tự với “giáo trình” hấp dẫn ấy, có thể học Sử qua tranh ảnh…, nếu có điều kiện bạn hãy tới thăm quan Bảo tàng quân sự Việt Nam để khắc sâu hơn các kiến thức mình đã học trên lớp.
4. Theo giai đoạn.
Học sử, các em nên học theo giai đoạn. Cụ thể lịch sử Việt Nam có các giai đoạn sau: 1919-1930; 1930-1945; 1945-1954; 1954-1975; 1975-2000. Các em cần nắm vững những kiến thức cơ bản của từng giai đoạn. Muốn vậy, hãy soạn đề cương về những vấn đề cơ bản của từng giai đoạn.
Khi soạn đề cương cho từng giai đoạn, nên hệ thống kiến thức, hệ thống những vấn đề trọng tâm, những câu hỏi liên quan đến vấn đề đó. Nên tập trung học dứt điểm một vấn đề, một giai đoạn, đừng học nhảy cóc lung tung…
5 . Sơ đồ hóa hoặc vẽ sơ đồ tư duy các giai đoạn lịch sử.
Để học thuộc và ghi nhớ hàng trăm các mốc, sự kiện lịch sử là điều không hề dễ dàng. Điều này đòi hỏi các em học sinh cần có phương pháp, cách học tập đúng đắn. Một trong những phương pháp mà các em có thể sử dụng chính là vẽ sơ đồ tư duy lịch sử, xâu chuỗi các sự kiện với nhau đảm bảo tính thống nhất, lo gic theo trình tự thời gian. Học sinh nên vẽ sơ đồ tia của các giai đoạn, sự kiện, diễn biến, kết quả, ý nghĩa của sự kiện đó để có thể nhớ kiến thức một cách khái quát nhất.
Khi học, các em nên sơ đồ hoá kiến thức một cách ngắn gọn cho dễ nhớ. Ví dụ, về hoàn cảnh của việc ký kết Hiệp định Pari tháng 1-1973, nên sơ đồ hoá ngắn gọn: Thất bại 12-1972 → ký Hiệp định Pari 1973. Nhưng khi trình bày em phải viết đầy đủ như sau: Thất bại nặng nề trong cuộc tập kích chiến lược bằng không quân vào Hà Nội, Hải Phòng trong 12 ngày đêm cuối tháng 12-1972 buộc Mỹ phải ký Hiệp định Pari… Học bằng cách sơ đồ hoá kiến thức như vậy vừa dễ nhớ vừa rèn luyện được kỹ năng làm bài, từ tổng hợp đến khái quát và triển khai các ý…
6. Xác định kiến thức chuẩn
Trong quá trình học phải biết xác định những kiến thức cơ bản, trọng tâm, không nên trong sách giáo khoa có gì là học nấy. Nếu không có phương pháp, không biết đâu là kiến thức cơ bản mà cố nhồi nhét tất cả vào trong đầu thì rất dễ “stress”, khi thi sẽ lẫn lộn, viết lan man, không có trọng điểm.
7. Dùng giấy nhớ
Một trong những phương pháp khá thú vị để giúp học sinh nhớ lâu kiến thức môn Lịch sử đó chính là ghi những sự kiện, mốc thời gian lên những tờ giấy ghi chú và dán ở vị trí mà chúng ta thường hay qua lại. Mỗi lần đi qua, các em sẽ dừng lại đọc qua môt lần, cứ lặp đi lặp lại như vậy thì các em sẽ khắc sâu những kiến thức đã được đọc. Biện pháp này khá dễ thực hiện mà kết quả lại đem lại rất cao nên các em học sinh có thể áp dụng để giúp mình học tốt Lịch sử hơn.
8. Lựa chọn thời điểm học phù hợp
Thời điểm học bài đóng vai trò quan trọng trong việc ghi nhớ, khả năng tiếp thu kiến thức của học sinh. Không nên học vào những thời điểm mà cơ thể quá mệt mỏi uể oải vì như vậy thì khả năng ghi nhớ kiến thức sẽ bị hạn chế đi rất nhiều. Tốt nhất học sinh chỉ nên học vào những lúc thực sự đầu óc được thư giãn. Thời gian học để có thể tiếp thu kiến thức nhiều nhất là buổi sáng sớm (5 đến 7 giờ) và buổi tối từ 19 đến 22 giờ.
9. Học trên bản đồ
Học qua hình ảnh bao giờ cũng dễ dàng và thú vị hơn rất nhiều so với việc chúng ta chỉ chăm chăm vào những trang giấy, trang sách đầy chữ. Lich sử là môn học xã hội nhiều mốc sự kiện thời gian lịch sử vô cùng khó nhớ, việc học thuộc là điều vô cùng khó khăn.
Cách tốt nhất là chúng ta cần lựa chọn cách học mà mình cảm thấy thoải mái nhất, chẳng hạn học với bản đồ. Việc học với bản đồ thích hợp cho những nội dung kiến thức lịch sử liên quan đến diễn biến của một cuộc chiến dịch, tấn công nào đó.
10. Tự kiểm tra kiến thức.
Sau khi học xong một vấn đề, một giai đoạn, các em tự kiểm tra kiến thức mà mình đã học bằng cách trình bày ra giấy, không nên chỉ hình dung đại khái trong đầu. Khi viết, không được sử dụng tài liệu. Sau khi viết cần so sánh với các tài liệu để bổ sung những chỗ sai sót. Nếu sai sót nhiều thì cần học lại và viết lại. Việc làm này cực kỳ quan trọng, nó vừa giúp các em rèn luyện kỹ năng làm bài, vừa giúp khắc sâu kiến thức. Nếu các em chỉ học thuộc bằng miệng thì sẽ không thể khắc sâu kiến thức được, nhìn vào tài liệu là em thuộc làu một cách trôi chảy nhưng khi đặt bút viết ra giấy là “bí” hoặc thiếu sót nhiều ý. Do đó, các em phải chịu khó viết ra giấy để biết chắc là mình đã nắm vững kiến thức. Nhiều em bỏ qua khâu này, cứ tưởng là mình đã thuộc nên khi thi cầm bút viết mới bị… “bí”, thiếu ý và…mất điểm.
11. Đối chiếu lại những gì đã học
Để học và nhớ lâu môn Lịch sử, hãy viết lại những gì đã học và đối chiếu. Học thuộc lòng bằng phương pháp viết là cách học hiệu quả để nhớ bài được lâu nhất. Cuối buổi học, bạn hãy dành chút thời gian để đối chiếu lại những gì đã ghi với những gì trong sách vở. Làm đi làm lại bước này đến khi tỉ lệ sai sót là ít nhất.
12. Một vài lời khuyên bổ ích khi học môn lịch sử
- Bạn có thể “sáng tạo” phương pháp học lịch sử của riêng mình như học qua video, học qua tranh ảnh, thơ… để có hiệu quả cao hơn.
- Sử dụng phương pháp vẽ sơ đồ để bao quát các sự kiện lịch sử được tốt hơn.
- Nên rèn cho mình một cách ghi chép bài khoa học, cụ thể để phân biệt được đâu là ý chính, ý mở và ý quan trọng.
- Học lịch sử không đơn thuần là sự ghi nhớ, còn là tư duy, để giải thích các sự kiện tại sao lại diễn ra như thế. Mỗi sự kiện lịch sử có ý nghĩa gì, có tác động gì đối với tương lai.
- “Học vẹt”, “học tủ” để ôn thi, học một cách đối phó không phải là phương pháp mang lại hiệu quả trong môn lịch sử.
Hi vọng với những cách thức học lịch sử giúp học sinh nhớ lâu mà tôi đã chia sẻ trên đây giúp các bạn học sinh có thể tự tin để đương đầu với môn học “khó nhằn” này.
III. ĐÁNH GIÁ - KẾT LUẬN
Việc học tập lịch sử phải được tiến hành một cách phong phú đa dạng, kiến thức phù hợp với trình độ học sinh, chú ý nâng cao để phát hiện bồi dưỡng học sinh giỏi. Không đánh đố học sinh mà chủ yếu khơi dậy sự suy nghĩ của học sinh một cách thông minh sáng tạo kết hợp học với hành.
Bài tập thực hành cần kết hợp nhiều dạng khác nhau, thực hành bộ môn, vận dụng kiến thức đã học vào cuộc sống. Học tập trên cơ sở hệ thống kiến thức theo một trình tự lôgic, tăng cường thực hành tại chỗ.
Nắm vững kiến thức sử địa phương, sự kiện lịch sử nổi bật trong năm, ôn tập theo chủ đề để học sinh hứng thú học tập, nhớ nhanh, nhớ lâu. Có chế độ ưu tiên khuyến khích trong qúa trình ôn tập, tạo nên sự thi đua lành mạnh trong học sinh.
Giáo viên nên xây dựng "Ngân hàng đề" luôn tạo nên sự bất ngờ hứng thú, ham tìm hiểu trong mỗi câu hỏi, mỗi giờ kiểm tra thực hành. Sử dụng đa dạng phương pháp trong một buổi học tạo nên sự thoải mái trong học tập của học sinh.
Những cách thức học lịch sử trên đây cũng nhằm ôn tập lịch sử lớp 9 cuối cấp trung học cơ sở đồng thời cung cấp cho các em một hệ thống kiến thức lịch sử để trang bị cho học sinh một hành trang khi các em bước vào bậc trung học phổ thông. Với nhũng cách thức này học sinh sẽ tiếp nhận kiến thức một cách nhanh chóng và có hệ thống. Tuy nhiên khi sử dụng những cách thức này đòi hỏi giáo viên phải nắm vững kiến thức lịch sử, sử dụng thành thục hệ thống phương pháp trong qúa trình giảng dạy.
Trên đây là một số ý kiến của chúng tôi về cách thức học lịch sử giúp học sinh nhớ lâu hơn. Mong rằng qua đây, sẽ góp phần cho viêc giảng dạy và học tập bộ môn lịch sử ngày càng hiệu quả hơn. Trong quá trình viết không tránh khỏi những thiếu sót, mong nhận được ý kiến đóng góp .